Ohidurarekin lokarri sendoa duten beste ainitz gizarteri bezala, euskal gizarteari ere misoginia miaz leporatu izan zaio. Egia da gure historiografiak bereziki goretsi izan dituela «gizon handiak» (mariñel, elizgizon, jakintsu, kirolari nahiz edergileak) emazteak ardura ahantziz. Herri honetako seme-alaba garenek badakigu ordea, «etxeko anderea » euskal jendartearen erdigunea eta oinarria dela. Ezen, ukaezina da emaztearen eragina giza harremanetan, heziketan, herri jakintzaren hedapenean (sukaldaritza, osagarri nahiz kultura arloko ezagutzen zabalkundean) eta bereziki euskararen transmisioan. Toki berezi horren adierazle dira Euskal Herriaren historia beren hatzaz markatu duten emazte paregabe zenbait. Abenturazale, jakintsu, borrokalari ala artista izanik, nor bere arloko gailurreraino heltzeko ahaleginean, gertakari harrigarrien eta noiztenka tragikoen lekuko izan dira.

Kantu, doinu, irudi eta dantza ezberdinen bitartez, ikusgarri honek bidaia baten aukera eskaini nahi lizuke, denboraren mugak zeharkatuz, emazte aipagarri hauen balore unibertsalak goraipatzearekin batera beren ibilbide, dohain eta kemen bereziari esker gure herriko «emazte xume» bakoitzaren goresle direla aldarrikatuz.

Inesa Gaxen, Kattalin Agirre, Mentxu Gal, Bizenta Mogel, Emiliana Zubeldia, Madalena Jauregiberri bai eta gaur egungo emazte bertsulari, dantzari, kantari eta musikari zenbait dituzkegu euskal emaztearen gorazarre honen artizarrak.

Pier Paul Berzaitz - Juhane Dascon

IKUSKIZUNA 2016

Zuzendaritza artistikoa: Pier Paul Berzaitz eta Juhane Dascon

Artistak

Kantariak: Marie-Aimée eta Damien Etchegorry, Lea Etchegoyhen, Magali Zubillaga eta Amaia Azkue.
Dantzariak: Kukai dantza konpainia - Jon Maya eta Eneko Gil-en zuzendaritzapean.
Zamalzain: Audrey Carrique
Musikariak: Maider Zapirain, Jurdana Otxoa, Iosune Marín eta Naia Menbrillera - Joxan Goikoetxearen zuzendaritzapean.
Bertsolariak: Maddi Sarasua eta Maialen Arzallus.
Abesbatza: Iparraldeko Lokarri gizon abesbatza Ramuntxo Zubeldiaren zuzendaritzapean..

Arte Grafikoa: Nils Inne
Grafismoa: PePeteProd - Isabelle Renou
Real Act/Bideo: ESTIA - Julien Conan

Argiztapena: Sendoa Lusarreta
Soinu arduraduna: Josean Ezeiza

Bizenta neskatiko soila isilka sartzen zen juan jose bere anaiari latina irakasten ari zitzaion osabaren lan gelan. Aita hil zitzaienetik markina-xemein herriko osabengana bildu ziren, eta osaba apezaren jakintza zabala miresten zuen. Neska guziz ernea zen eta latina ederki menperatu orduko hasi zen mundu lilluragarri bezain fantastikoaren ateak idekiko zizkioten esoperen alegien euskaratzen. Bizentak « ipui onac » bere lehen liburua argitaratu zuenean, idazle lana bakarrik gizonezkoen ekimentzat zeukaten garaikideen ohidurak doi bat kordokatu zituen. Euskaraz idaztearen alde etengabe borrokatu zen sutsuki aldarrikatuz « isil bitez, euskara begi txarrez dakusatenak »

Aizez gizendua laster da galdua

Igoten duenak goregi jo bearko du beregi

1888an Nafarroan, boleran zebiltzan ezkilek eman zioten konposaketa arloko lehen ikasgaia. Sei urte baizik ez zituen lehen piano errezitala eskaini zuelarik. Hogei urtetan, aita hiltzearekin, familia Iruñara aldaratu zenetik, entzute handiko piano-joile profesionalen gisara bizi izan zen. Bat-batean, goitasun eta askatasun betearen irrikak bereturik, senarra eta senideak hantxe utzi eta lekutu zen : Parisen Kuban, Argentinan zehar bidaiatu eta, azkenik New-York hirian topo egin zuen «mundu berriarekin» eta hango musikazaletasun kilikagarriarekin.

Gerla gorrian hondatzen ari zen sor-herrirat sekula itzuli ez bazen ere, aberriaren hatza betiereko bere baitan zeukala zioen : «Nere sakoneraino senditzen naiz Euskaldun».

Mendietan jaio nintzan

Han nahi nuke bizi

Amak kulunkan zuen nere seaska

Mendi haietan hil nadin

Familiaren seaska zen Xiberutik bere aitak jabetu zituen Argentinako lurretarainoko bidaian, Madalena bi behar gorriz jabetu da, emeki-emeki : euskal ondarea zaintzearen premiaz eta emazteek ondare horretan duten leku bereziaz.

1934an, Augusta Larralde ezizenaren babespean gerizatu zen Piarres Lafitte kalonjeak emazte abertzale mogimenduaren aldeko deia egin zuelarik, Madalenak azkenean aurkitu zuen bere egitasmoari bidea zabalduko zion erantzuna. Begiraleak mogimendua sortu zuen, aitzinako euskal eskubideak berriz indarrean jartzeko asmoz, emazteen fagore : «Aspaldiko euskal eskubidean, emazteek legemodernoan baino ahalmen aise gehiago bazuten. Hamabi urtetan lortzen zuten beregaintasuna, gizonek hamalau urtetan baizik ez zutelarik. Oinordeko izendatuak izaiten ahal ziren, edozein gizonezko bezala... Herriko biltzarretan beren izenean mintzatuko zen eta beren ordez bozkatuko zuen ordezkaria hauta zezaketen...» Euskara irakasle, kazetari, unibertsitateko irakasle eta akademia kide izan zen andereak biziaren azkeneraino tinko iraun zuen bere engaiamenduan.

Xuberoko Andere Madalena

Utzi deikuzu mezu ederrena

Maita Herria maita hizkuntza

Artizarraren pare zeluetan jarria

Hor zira betiko gure begiralea

Bat-bateko bertsularitza luzaz gizonezkoen erreinua izan bada ere, gaurregun emazteak ari dira euskal kulturaren esparru berezi horren berenganatzen, kodigo guziz zehatzak dituzten bertsu saioetan gizonekin lehiatuz. Erretorika, olerkia eta kantua bata bestearekin ehainduz, bertsulariak euskararen «bitxigileak» ditugu.